Veel van de overheid afkomstige regels, worden ook door de overheid gehandhaafd. Als u bijvoorbeeld milieurechtelijke regels overtreedt of bouwt in strijd met het bestemmingsplan en/of uw bouwvergunning, dan kan het bevoegd gezag handhavend jegens u optreden. Daarvoor heeft hij een aantal instrumenten dat hij kan toepassen: de last onder dwangsom, last onder bestuursdwang en de bestuurlijke boete. Ook kan het bestuursorgaan de vergunning (gedeeltelijk) intrekken.

Door middel van het handhavend optreden tracht het bestuursorgaan te bewerkstellingen dat u de overtreding beëindigt. Het kan ook zo zijn dat iemand anders het bevoegd gezag verzoekt om jegens u te handhaven. Dat gebeurt vaak door mensen en/of bedrijven die overlast hebben van de overtreding, maar soms ook vanuit concurrentieperspectief (bij bedrijven).

Een goed voorbeeld is de aanwezigheid van een illegaal bijgebouw op uw erf, waarvan het bevoegd gezag vindt dat het verwijderd moet worden. Eerst zal het bestuursorgaan u informeren over de illegale status van het bouwwerk en u aankondigen dat er (wellicht) handhavend jegens u zal worden opgetreden.

Het bevoegd gezag kan u een termijn geven waarbinnen u het bijgebouw moet verwijderen dan wel in rechtmatige toestand moet brengen. Doet u dat niet, dan kan hij gebruik maken van een last onder dwangsom of last onder bestuursdwang. Dat zijn zogenaamde herstelsancties. De overheid wilt dat u de overtreding ongedaan maakt, zodat de situatie weer rechtmatig is. Bij de last onder dwangsom geeft het bevoegd gezag u een termijn waarbinnen u de overtreding ongedaan moet maken. Blijft tijdige voldoening uit, dan verbeurt u een dwangsom aan het bestuursorgaan. Bij een last onder bestuursdwang krijgt u ook een periode gegund. Voldoet u niet aan de last, dan zal het bestuursorgaan het bijgebouw op uw kosten laten verwijderen.

Bij overtreding van milieurechtelijke regels is de bestuurlijke boete een vaak gebruikte sanctie. De bestuurlijke boete heeft niet herstel als uitgangspunt, maar is aan te merken als een bestraffende sanctie. Als er illegaal wordt geloosd door een bedrijf of u kapt als burger illegaal een boom dan is dat moeilijk ongedaan te maken. U kunt dan een boete krijgen. Ook kan het bestuursorgaan de vergunning (gedeeltelijk) intrekken, als u zich niet aan de voorschriften houdt. Ook die sanctie heeft een bestraffend karakter.

Als de overheid jegens u gaat handhaven, dient u snel te handelen om de handhavingsactie aan te vechten; zo nodig bij de bestuursrechter. Wendt u geen rechtsmiddelen aan dan wordt de handhavingsactie jegens u geacht rechtmatig te zijn.