De hoofdregels met betrekking tot het openbare orderecht zijn geregeld in de Gemeentewet, maar ook meer en meer in bijzondere wetten. Waar het college van burgemeester en wethouders kan handhaven, bijvoorbeeld bij schending van omgevingsrechtelijke regels of overtreding van een vergunning, komt de burgemeester in uw gemeente een specifieke rol toe ten aanzien van het openbare orderecht.

Zo verleent de burgemeester een vergunning op grond van de Drank- en Horecawet (DHW). Voldoet de vergunninghouder niet aan de vergunningsvereisten, bijvoorbeeld als een horecabedrijf stelselmatig alcoholische dranken verkoopt aan minderjarigen, dan kan de burgemeester een bestuurlijke boete opleggen. Hij heeft ook de bevoegdheid om de DHW-vergunning te schorsen of weer in te trekken.

Als het bestuursorgaan het vermoeden heeft dat een vergunning gebruikt zal worden voor het plegen van strafbare feiten, bijvoorbeeld bij de uitbating van een horecabedrijf, een kansspel-etablissement of een seksinrichting, dan kan zij een vergunning weigeren of intrekken. Die bevoegdheid bestaat op grond van de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Bibob). Ook kan een Bibob-analyse worden gemaakt bij aanbestedingen, vastgoedtransacties en subsidies waar de overheid bij betrokken is.

Het recht om te demonstreren wordt beschermd door de Grondwet en internationale verdragen. Toch is dat recht niet absoluut. De burgemeester kan, op basis van de Wet openbare manifestaties (Wom), betogingen en demonstraties onder bepaalde omstandigheden verbieden, om daarmee wanordelijkheden te bestrijden of te voorkomen, de gezondheid te beschermen en om de verkeersveiligheid te garanderen. Zo zal de burgemeester niet akkoord gaan met een demonstratie op een drukke weg.

U heeft in beginsel geen vergunning nodig voor een demonstratie maar u moet het bestuursorgaan daarvan wel in kennis stellen. De burgemeester kan aanwijzingen en voorschriften stellen. Een voorbeeld is het aanwijzen van een specifieke demonstratieplaats. Het bestuursorgaan kan de inhoud van een demonstratie of betoging niet beperken, op basis van de vrijheid van meningsuiting. Eventuele strafrechtelijke feiten tijdens zo’n betoging worden op de reguliere wijze strafrechtelijk gehandhaafd door politie en justitie.

De burgemeester heeft de afgelopen jaren steeds meer bevoegdheden gekregen om woonoverlast aan te pakken. Zo kan hij jegens overlastgevers optreden door middel van bestuursdwang. Op basis van de Wet tijdelijk huisverbod kan de burgemeester personen van wie een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat, (tijdelijk) toegang tot de woning ontzeggen. Na invoering van de Wet Victoria (artikel 174a Gemeentewet) kan het bestuursorgaan zelfs een woning sluiten indien door gedragingen in de woning of het lokaal of op het erf de openbare orde rond de woning, het lokaal of het erf wordt verstoord.

In veel gevallen van overlast in de gemeente kan de burgemeester gebruik maken van zijn openbare ordebevoegdheden. Zo kan hij aangewezen groepen van personen tijdelijk laten overbrengen en ophouden op een door hem gekozen plaats. Hij kan een gebiedsverbod opleggen, een noodbevel uitvaardigen. Dat kan bijvoorbeeld bij (de vrees voor) oproer, wanordelijkreden, rampen en zware ongevallen.